Władza rodzicielska stanowi jedną z najważniejszych kwestii zarówno w postępowaniu rozwodowym, jak i osobnym postępowaniu, które może zostać zainicjowane na wniosek poprzez jednego z rodziców małoletnich dzieci, a także przez każdą osobę, która posiada jakąkolwiek wiedzę, iż dobro dziecka jest zagrożone (tutaj w szczególności obowiązek taki ciąży m.in. na kuratorze, policji, placówkach szkolnych, ale także na sąsiadach, czy też krewnych dziecka)
Na początku rozważań należy wyjść od art. 95 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, który wskazuje na zakres władzy rodzicielskiej, tj.
Art. 95.
- § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
- § 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.
- § 3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.
- § 4. Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.
Odnosząc się do ww. przepisu należy wskazać, iż to „dobro dziecka” oraz „interes społeczny” jest kryterium decydującym o tym czy zasadnym jest pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców, czy też nawet obojgu (art. 95 § 3 KRiO).
Trzeba zauważyć, że stosunki między rodzicami, a dziećmi mają charakter szczególny, dobro dziecka wymaga bowiem maksymalnego stopnia staranności rodziców. Dlatego też rodzice powinni wykazywać względem dziecka jak największe zainteresowanie, oddanie i poświęcenie, udzielać mu wskazówek, rad i pomocy, sprawować nadzór nad jego zachowaniem oraz zapewnić mu stosowne rozrywki.
Z racji, iż pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najostrzejszym środkiem ingerencji sądu opiekuńczego w sferę stosunków między rodzicami, a dziećmi, to ze względu na to: sąd może je orzec tylko wtedy, gdy stosowane dotychczas łagodniejsze środki nie dały rezultatu, bądź gdy ze względu na drastyczne okoliczności danego przypadku jest oczywiste, że stosowanie środków łagodniejszych byłoby niecelowe (por. A. Zieliński, „Sadownictwo opiekuńcze w sprawach małoletnich, Warszawa 1975,s. 181).
Nie można także przy tym zapomnieć, iż pozbawienie władzy rodzicielskiej ma na celu ochronę interesu dziecka.
W orzecznictwie wykształcił się również pogląd zgodnie z którym wskazuje się, iż zaniedbania wobec małoletnich dzieci muszą mieć charakter rażący, cechujące się zarówno uporczywością, niepoprawnością i nasileniem złej woli (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1997 r., III CKN 122/97).
O możliwości (a nawet konieczności) pozbawienia władzy rodzicielskiej KRiO wskazuje wprost w art. 111:
- § 1. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
- § 1a. Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
- § 2. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Aby zatem aby w toku postępowania wykazać, iż pozbawienie władzy rodzicielskiej jest zasadne muszą zostać spełnione przesłanki kodeksowe. Jednakże z racji, iż sprawy te często są bardzo osobiste dla Stron, Sąd bierze pod uwagę przede wszystkim okoliczności faktyczne mając na uwadze to, iż to dobro dziecka jest najważniejsze.
aplikant radcowski
Adrian Waroch