Najczęściej pomiędzy małżonkami w momencie zawarcia małżeństwa istnieje majątkowa wspólność ustawowa. Ten ustrój majątkowy powstaje bowiem z mocy prawa, a żeby nie powstał strony musiałyby zawrzeć u notariusza specjalną umowę (intercyzę).

Zgodnie z przepisem art.  31 §  1 ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2809 z późn. zm.)

 Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

• §  2 Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230, 1429, 1672 i 1941);

5) środki zgromadzone na koncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (Dz. Urz. UE L 198 z 25.07.2019, str. 1) oraz na subkoncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (Dz. U. poz. 1843) każdego z małżonków.

Wspólność majątkowa małżeńska co do zasady ustaje w następujących przypadkach:

- z chwilą rozwodu,

- w wyniku śmierci jednego z małżonków,

- w przypadku upadłości jednego z małżonków,

- na skutek zawarcia przez małżonków umowy majątkowej (np. intercyzy), która ustanawia rozdzielność majątkową.

W przypadku powstania rozdzielności majątkowej powstaje potrzeba dokonania podziału majątku wspólnego, czyli rozdzielenia składników majątkowych, które małżonkowie zgromadzili wspólnie w czasie trwania wspólności ustawowej. Podział może nastąpić na mocy porozumienia stron (umownie) albo na drodze sądowej, jeśli nie uda się osiągnąć zgody.

Przykład 1:

Zakup samochodu wyłącznie przez męża.

Małżonkowie Anna i Marek zawarli związek małżeński w 2015 r. i od tego czasu nie podpisywali żadnej intercyzy – obowiązuje ich ustawowa wspólność majątkowa. W 2021 r. Marek kupił samochód osobowy – umowa sprzedaży została zawarta wyłącznie na niego, a on sam został wpisany jako jedyny właściciel w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Samochód był opłacony z pieniędzy pochodzących z wynagrodzenia Marka za pracę.

W 2024 r., po rozwodzie, Marek twierdził, że samochód należy wyłącznie do niego, ponieważ tylko on widnieje jako właściciel w umowie i dowodzie rejestracyjnym. Anna żądała jednak, by samochód został ujęty w podziale majątku wspólnego.

Analiza prawna:

Zgodnie z art. 31 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, do majątku wspólnego małżonków wchodzą m.in. przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich – bez względu na to, kto formalnie występuje jako nabywca.

W tym przypadku:

• zakup samochodu nastąpił w trakcie trwania wspólności ustawowej (a zatem do majątku wspólnego),
• został sfinansowany z wynagrodzenia za pracę Marka (czyli ze składnika majątku wspólnego),
• nie było intercyzy ani darowizny na rzecz jednego z małżonków.

Dlatego, mimo że samochód został formalnie nabyty wyłącznie przez Marka i widnieje jako jego własność w dokumentach, w świetle prawa rodzinnego stanowi majątek wspólny.

Marek mógłby próbować wykazać przed sądem, że samochód został zakupiony z jego majątku osobistego (np. z darowizny, spadku albo pieniędzy zgromadzonych przed ślubem), jednak ciężar dowodu spoczywa na nim – musiałby udowodnić tzw. surogację majątku osobistego. W przeciwnym razie sąd przyjmie, że pojazd należy do obojga małżonków. W przedmiotowej sprawie Marek zakupił samochód z wynagrodzenia za pracę (a zatem z majątku wspólnego)

Przykład 2:

Kazus:

Zakup nieruchomości wyłącznie przez żonę

Stan faktyczny:

W trakcie trwania małżeństwa (bez intercyzy) Katarzyna kupiła nieruchomość – dom jednorodzinny w zabudowie szeregowej. Umowa sprzedaży została zawarta wyłącznie na jej nazwisko i tylko ona widnieje jako właściciel w księdze wieczystej. Zakupu dokonano jednak ze wspólnych środków małżonków, pochodzących w większości z ich wynagrodzeń.

Po rozwodzie były mąż – Piotr – domaga się uwzględnienia nieruchomości w majątku wspólnym i objęcia jej podziałem.

Katarzyna twierdzi, że ponieważ tylko ona widnieje w księdze wieczystej, nieruchomość nie może być przedmiotem podziału i należy wyłącznie do niej.

Sąd rozpoznający sprawę o podział majątku wspólnego ma pełne prawo samodzielnie ocenić, czy dana nieruchomość wchodziła do majątku wspólnego, niezależnie od tego, co wynika z księgi wieczystej.

W takiej sytuacji:

• jeżeli zakup został sfinansowany ze środków wspólnych, sąd może uznać, że nieruchomość wchodzi do majątku wspólnego,
• sąd w uzasadnieniu wyroku może odnieść się do tej rozbieżności, ale nie jest związany treścią księgi wieczystej – rozstrzyga o przynależności majątku na gruncie prawa rodzinnego, nie rzeczowego.

Jeśli żona kupiła nieruchomość na siebie, ale została ona sfinansowana ze środków wspólnych, to:

• nieruchomość nadal wchodzi do majątku wspólnego, niezależnie od treści księgi wieczystej.

Tym samym formalna własność (np. wpis w dowodzie rejestracyjnym czy księdze wieczystej) nie decyduje o przynależności składnika do majątku wspólnego. Kluczowe znaczenie ma to, czy dana rzecz została nabyta w czasie trwania wspólności majątkowej i z jakich środków została sfinansowana.

Ewa Kosowska-Czapla

radca prawny