Zgodnie z przepisami Konwencji CMR (regulującej międzynarodowy przewóz drogowy towarów) przewoźnik odpowiada za:

• całkowite lub częściowe zaginięcie towaru (art. 23 Konwencji CMR),
• uszkodzenie towaru (art. 25 Konwencji CMR), które nastąpiły w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za
• opóźnienie dostawy (art. 23 ust. 5 Konwencji CMR, więcej o opóźnieniu w moim poprzednim artykule).

Przepisy prawa przewidują możliwość limitowania wysokości odszkodowania w przypadku, gdy odpowiedzialność przewoźnika zostanie już ustalona.

Przewoźnik powinien mieć świadomość z jakim ryzykiem (odszkodowawczym) związany jest dany przewóz. Znając ryzyko może dostosować do niego wysokość frachtu oraz zadbać o odpowiednie ubezpieczenie.

Całkowite lub częściowe zaginięcie towaru

Jeżeli przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru odszkodowanie to oblicza się według wartości towaru w miejscu i czasie przyjęcia do przewozu. Ogólnie rzecz ujmując przyjmuje się rynkową wartość towaru w miejscu nadania towaru. Wartość towaru ustala się według ceny giełdowej lub w razie jej braku według bieżącej ceny rynkowej, a w razie ich braku, według zwykłej wartości towarów tego samego rodzaju i jakości. Odszkodowanie nie może zatem przekroczyć rynkowej wartości towaru.

Ponadto Konwencja CMR przewiduje kwotowe ograniczenie wysokości odszkodowania, przy czym miernikiem odszkodowania jest waga brutto towaru.

Oprócz tego zwrotowi podlega przewoźne, cło i inne wydatki poniesione w związku z przewozem towaru, w całości w razie całkowitego zaginięcia towaru i proporcjonalnie w razie częściowego zaginięcia. Odnośnie innych wydatków istnieje rozbieżność co do możliwości dochodzenia różnego rodzaju roszczeń (np. za ekspertyzy biegłych, koszty przewozu powrotnego, koszt akcji ratowniczej, koszt sprzątania, magazynowania, utylizacji towaru, podatku VAT).

Uszkodzenie towaru

W razie uszkodzenia przesyłki przewoźnik płaci kwotę o którą obniżyła się wartość towaru obliczoną według wartości towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu. Dla ustalenia wartości o jaką obniżyła się wartość towaru pierwszorzędne znaczenie mają ceny rynkowe. Wymaga więc zbadania na jakim poziomie kształtują się ceny po uszkodzeniu towaru. Niektórzy uprawnieni dokonują napraw towaru i jako obniżenie wartości wskazują koszt naprawy, jednakże koszt naprawy nie zawsze będzie odzwierciedlał obniżenie wartości towaru i może być kwestionowany jako zbyt wysoki.

Oprócz tego zwraca się przewoźne, cło i inne wydatki poniesione w związku z przewozem towaru, w całości w razie całkowitego zaginięcia towaru i proporcjonalnie w razie częściowego zaginięcia.

Odszkodowanie nie może jednak przewyższać:

• jeżeli cała przesyłka doznała obniżenia wartości przez uszkodzenie – kwoty, którą należałoby zapłacić w razie zaginięcia całej przesyłki,

• jeżeli tylko część przesyłki doznała obniżenia wartości przez uszkodzenie – kwoty, którą należałoby zapłacić w razie zaginięcia części, która doznała obniżenia wartości.

Opóźnienie dostawy

W przypadku opóźnienia odszkodowanie nie może przewyższać kwoty przewoźnego (art. 23 Konwencji CMR).

Jeżeli opóźnienie wiązało się również ze szkodą w przesyłce (np. uszkodzeniem towaru) stosuje się limity dotyczące odpowiedzialności za szkodę w przesyłce (o których powyżej), granica za opóźnienie to znaczy do wysokości przewoźnego byłaby w takich przypadkach nieprawidłowa. Przyjmuje się, że w przypadku opóźnienia oraz szkód w towarze można kumulować odszkodowanie za szkody w substancji towaru z odszkodowaniem za opóźnienie.

Odsetki.

Oprócz wskazywanych wyżej należności osoba uprawniona może dodatkowo żądać odsetek od kwoty odszkodowania. Odsetki te wynoszą 5% rocznie i można je naliczać od dnia skierowania pisemnej reklamacji do przewoźnika, a gdy jej nie było to od dnia wytoczenia powództwa sądowego.

Możliwość dochodzenia odszkodowania przewyższającego wskazane limity.

Istnieją trzy sytuacje, w których będzie można dochodzić od przewoźnika odszkodowania w wyższej wysokości:

• w przypadku zadeklarowania wartości towaru (art. 23 ust. 6 w zw. z art. 24 Konwencji CMR),
• w przypadku zadeklarowania specjalnego interesu w dostawie towaru (art. 23 ust. 6 w zw. z art. 26 Konwencji CMR),
• w przypadku gdy szkoda powstała wskutek złego zamiaru przewoźnika lub jego niedbalstwa, także gdy złego zamiaru lub niedbalstwa dopuszczają się pracownicy przewoźnika lub jakiekolwiek inne osoby do których usług odwołuje się on dla wykonania przewozu, jeżeli działają w wykonaniu swych funkcji (art. 29 Konwencji CMR).

Zadeklarowanie wartości towaru.

Zgodnie z postanowieniami Konwencji CMR nadawca może za dodatkową opłatą zadeklarować w liście przewozowym wartość towaru przekraczającą limity wskazane w punktach poprzedzających i wówczas wartość ta zastąpi uregulowane Konwencją CMR limity. Istnieją zatem dwie istotne kwestie: po pierwsze wartość ta musi zostać wpisana do listu przewozowego, po drugie nadawca musi uiścić dodatkową opłatę. Jednakże dość swobodnie podchodzi się do tych warunków. Jeżeli chodzi o wpisanie do listu przewozowego nie zawsze jest ono uznawane za konieczne, wystarczy że udowodni się, iż doszło do zadeklarowania wartości towaru w formie pisemnej. Jeśli natomiast chodzi o dodatkową opłatę często przyjmowane jest, że opłata ta wkalkulowana jest w przewoźne.

Zadeklarowanie specjalnego interesu w dostawie

Nadawca może ustalić wpisując do listu przewozowego za umówioną dodatkową opłatą kwotę specjalnego interesu w dostawie przesyłki na wypadek jej zaginięcia lub uszkodzenia, a także w razie opóźnienia. Wówczas nadawca oprócz szkody obliczonej w sposób wskazany powyżej może żądać dodatkowego odszkodowania, aż do zadeklarowanej kwoty. Jednakże na nadawcy ciąży ciężar dowodu poniesienia szkody. Podobnie jak przy zadeklarowaniu wartości towaru tutaj również dość swobodnie podchodzi się do kwestii wpisania kwoty specjalnego interesu w dostawie oraz naliczenia dodatkowej opłaty.

Zły zamiar lub niedbalstwo.

Kwestia złego zamiaru lub niedbalstwa przewoźnika  lub pracowników przewoźnika lub jakichkolwiek innych osób do których usług odwołuje się on dla wykonania przewozu, jeżeli ci pracownicy lub te inne osoby działają w wykonaniu swych funkcji jest zagadnieniem wymagających osobnego omówienia, daleko wykraczającą poza zakres niniejszego tematu.

Istotne jest również, że na wskazywane limity mogą powoływać się również przewoźnicy – podwykonawcy od których np. nadawca żądałby odszkodowania w oparciu o zasady odpowiedzialności pozakontraktowej (a zatem nie z umowy przewozu, którą nie jest złączony z podwykonawcą i na której podstawie nie mógłby domagać się odszkodowania, lecz z tytułu np. czynu niedozwolonego).

Na marginesie wskazać należy, że niektórzy przewoźnicy w umowach próbują wprowadzać zapisy zgodnie z którymi ich odpowiedzialność jest niższa niż dolne limity ustalone zgodnie z zapisami Konwencji CMR. Jednak ze względu na to, że przepisy konwencji mają charakter bezwzględnie obowiązujący korzystniejsze dla przewoźnika postanowienia umowne, jako sprzeczne z konwencją, nie będą uważane za ważne i skuteczne.

Ewa Kosowska-Czapla

Radca Prawny/ Doradca Restrukturyzacyjny